Eikelmuis

Het fruitdiefje van Limburg

De eikelmuis is een zeldzaam zoogdiertje uit de slaapmuizenfamilie. Hij steelt de show met een kaneelbruine vacht, witte wangen, buik en pootjes, grote ronde oren en een lange staart die eindigt in een mooie pluim. Het boevenmaskertje rond de ogen geeft hem de guitige blik die goed past bij deze kleine fruitdief. Zijn gedrag lijkt op dat van een eekhoorn; behendig klimt hij door bomen en struiken. Eikelmuizen zijn smulpapen en niet heel kieskeurig als het om eten gaat. Op het menu staan vruchten, zaden en bladeren, maar ook insecten, slakken en zelfs kleine zoogdieren. Hij doet zijn naam als slaapmuis eer aan met een winterslaap van zeker zes maanden. Een periode waarin de muis opgerold als bolletje slaapt in zijn nest van takjes en bladeren. Alleen af en toe gaat hij op zoek naar eten, de eikelmuis legt namelijk geen wintervoorraad aan. Vlak voor het begin van zijn winterslaap eet hij zijn buikje wel nog lekker rond met vruchten en noten.

In Nederland komt de soort alleen voor in Zuid-Limburg, in het zuidelijk deel van het Savelsbos en bij Bemelen. De eikelmuis leeft aan de rand van bos, het liefst begroeid met eiken, maar is ook te vinden in naaldbossen, boomgaarden, schuurtjes, tuinhuisjes en op zolders. Ze banen zich een weg door heggen en hagen om zich door open gebied te verplaatsen.

Al jaren wordt onderzocht hoe het met de eikelmuis gaat. Inmiddels is duidelijk dat de soort erg kwetsbaar is en zelfs dreigt uit te sterven in Limburg. Om dit te voorkomen is in opdracht van de provincie Limburg een beschermingsplan opgesteld. IKL coördineert de uitvoering van dit plan.

Wat is er aan de hand?

We weten nog niet exact waarom de eikelmuis uit Nederland dreigt te verdwijnen. Het is bekend dat de soort ook in een groot deel van het Europese verspreidingsgebied achteruit gaat. Vernietiging van het leefgebied wordt gezien als een belangrijke oorzaak. Veel hoogstamboomgaarden, houtkanten en struweelhagen zijn in de afgelopen decennia verdwenen, net als rommelige hoekjes op boerenerven en in tuinen. Herstel van het landschap is cruciaal voor de duurzame overleving van de eikelmuis en tal van andere dier- en plantensoorten.

Wat moet er gebeuren?

Onderzoek is een belangrijk deel van het beschermingsplan. We monitoren over een langere periode hoe het met de eikelmuizen gaat. We doen genetisch onderzoek, onderzoeken wat ze eten, waar ze voorkomen en hoe hun ideale leefgebied er uitziet. We onderzoeken of ze op plekken kunnen leven waar ze op dit moment niet (meer) voorkomen en we achterhalen wat we kunnen doen om hun leefgebied te verbeteren. We onderzoeken ook of we bestaande en potentiële leefgebieden kunnen verbinden zodat de eikelmuis zich kan verplaatsen van het ene naar het andere leefgebied.

Waar woont de eikelmuis?

Het Savelsbos is de enige plek waar de eikelmuis van nature nog voorkomt. Een tweede populatie is te vinden rond Bemelen. Hier hebben we in 2017 een groep eikelmuizen uitgezet. Deze muizen werden gevonden in een moestuinencomplex in Rijswijk dat plaats moest maken voor woningbouw. De gunstige omstandigheden waren wellicht de reden dat een paartje of een zwangere verstekeling ver buiten het natuurlijke leefgebied zo goed kon aarden. Maar liefst 28 eikelmuizen uit Rijswijk werden opgevangen in GaiaZOO in Kerkrade en na een genetische en veterinaire screening in Bemelen uitgezet.

Duurzame groei

De twee leefgebieden willen we uitbreiden en met elkaar verbinden zodat de populaties zich kunnen ontmoeten en vermengen. Een grotere genetische variatie maakt de dieren beter bestand tegen ziektes en invloeden van buitenaf. Bovendien wordt de populatie minder kwetsbaar naarmate ze groter wordt. Als lokaal een groep geraakt wordt bijvoorbeeld door ziekte, kan de lege plek worden ingenomen door eikelmuizen die op een andere plek in het gebied leven. Ook gaan we de gebieden nog geschikter maken voor de eikelmuis met struweelhagen en het behoud van oude bomen met boomholtes. Door het verbeteren en vergroten van de leefgebieden kan de populatie groeien.

Wat kun je zelf doen?

Je kunt de eikelmuis op allerlei manieren helpen.

• Heb je grond in eigendom in de buurt van bestaand leefgebied? Wellicht zijn er mogelijkheden om je te helpen deze eikelmuisvriendelijk in te richten. IKL stelt regelmatig aanplantregelingen beschikbaar in de gemeente Eijsden-Margraten.
• Ligt jouw tuin in een eikelmuis leefgebied? Maak dan zelf een nestkast volgens de bouwtekening.
• Heb je een eikelmuis gezien? Dan willen we dat heel graag weten. We zijn heel benieuwd waar de eikelmuis voorkomt, zodat we gericht op die plekken actie kunnen ondernemen. Stuur een mailtje naar s.dejong@ikl-limburg.nl. Probeer een foto te maken van het dier en deze mee te sturen. Beschrijf zo nauwkeurig mogelijk wat je hebt gezien; hoe zag het dier er uit, wat was het aan het doen, waar heb je het gezien, wanneer was het?
• Wil je helpen bij onderzoek naar eikelmuizen? We zijn altijd blij met vrijwilligers die willen helpen het leefgebied van de eikelmuizen in beeld te brengen en te versterken. We proberen samen nieuwe plekken te vinden en leefgebied te verbeteren, daar waar de eikelmuizen voorkomen. Meld je aan voor het slaapmuizenplatform. Je ontvangt dan ook onze slaapmuizennieuwsbrief.
• Wil je helpen in de buitenlucht bij het uitvoeren van natuurbeheer dat goed is voor de eikelmuis? Op onze buitenkrachtpagina zie je wanneer we weer werkdagen organiseren in de regio. Uiteraard is dit momenteel niet mogelijk vanwege COVID 19. Zodra het weer mag, zijn wij weer in het veld te vinden en kunnen we jouw hulp goed gebruiken.